پشت پرده فتنه ژئوپلیتیک قفقاز، امیال انگلیس و ناتو وجود دارد
تاریخ انتشار: ۱۱ مهر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۱۲۳۹۶۴
برنامه «گفتگوی سیاسی» رادیو گفتوگو با موضوع بررسی امنیت و منافع جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با فتنه ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی و با حضور دکتر محسن پاک آئین سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان و کارشناس مسائل بینالملل در پشت خط تلفن، دکتر احمد کاظمی پژوهشگر اوراسیا و کارشناس حقوق بینالملل و دکتر شیوا علیزاده عضو هیئتعلمی گروه مطالعات منطقه دانشکده حقوق در استودیو به روی آنتن رفت.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
محسن پاک آئین در مصاحبه تلفنی با رادیو گفتوگو با اشاره به جنگ ۴۴ روزه دو سال پیش آذربایجان و ارمنستان که منجر به آزادشدن ۷ شهر جمهوری آذربایجان شد، گفت: بعد از آن توافقنامهای میان دو کشور با میانجیگری روسیه در مسکو امضا شد که بر اساس آن بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان صلح برقرار شد.
وی با بیان اینکه در توافقنامه ابهاماتی وجود دارد، اظهار کرد: یک ابهام جدی در رابطه با مسیر فرا سرزمینی آذربایجان - ارمنستان است که به آن دالان زنگزور گفته میشود. آذریها مدعی هستند به لحاظ تاریخی این منطقه متعلق به آذربایجان است و باید از این مسیر عبور کرده و به نخجوان برسند؛ اما ارمنستان این مسیر را در تمامیت ارضی خود میداند. این مسئله سبب شده است که آذربایجان بهزور متوسل شود.
این کارشناس مسائل بینالملل با اشاره به موضع قاطع جمهوری اسلامی ایران در رابطه با درگیریهای آذربایجان و ارمنستان بیان کرد: ایران در سطح رهبر معظم انقلاب و دیگر مسئولین به صراحت اعلام کرد که بههیچوجه نمیپذیریم مرزهای جغرافیایی و ژئوپلیتیکی پیرامون ایران تغییر کند که این موضوع به اطلاع سران آذربایجان، ترکیه و روسیه رسیده است.
وی اشاره کرد: ایران از تمامیت ارضی کشورهای پیرامون خود حمایت کرده و تغییر مرزهای جغرافیایی قابل را پذیرش نمیداند. همانطور که یک زمانی با تجزیهطلبی در قرهباغ مخالفت و اعلام کردیم این منطقه در تمامیت ارضی آذربایجان قرار دارد، امروز هم اعلام میکنیم این دالان که یک خط راهآهن است در تمامیت ارضی ارمنستان قرار دارد. این موضع هم بهصورت رسمی هم و هم در دیدارهای دوجانبه به سران کشورها اعلام شده است. سه روز پیش معاون نخستوزیر روسیه هم موضع جمهوری اسلامی ایران را تأیید کرد.
سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان در مصاحبه تلفنی با رادیو گفتوگو با اظهار امیدواری از اینکه اختلافات آذربایجان و ارمنستان بهصورت مسالمتآمیز و بهزودی حل شود، اظهار کرد: این مسئله بدون تردید به سود همه کشورهای منطقه از جمله ایران نیز خواهد بود.
در ادامه احمد کاظمی با یادآوری ۲۶ سال آتشبس در قرهباغ گفت: این سؤال مطرح است که چگونه بعد از این همه مدت آتشبس به یکباره در این منطقه جنگی شعلهور میشود و کشورهای غربی از جمهوری آذربایجان با سکوت خود حمایت میکنند، درحالیکه این کشورها در تمام آن سالها اجازه هیچ اقدامی به آذربایجان نمیدادند.
وی با اشاره به مصاحبه الهام علیاف رئیسجمهور جمهوری آذربایجان با یک روزنامه ایتالیایی اظهار کرد: علیاف در آن گفتگو اعلام میکند بعد از جنگ دوم قرهباغ در سال ۲۰۲۰ به مرزهای رسمی خود رسیده است و تأیید میکند اختلافات مرزی بین دو کشور وجود ندارد. سؤال این است چه اتفاقی رخداده است که آذربایجان مجدداً اقدام به تجاوز نظامی به ارمنستان کرده و بیش از ۱۴۰ کیلومتر از خاک ارمنستان را اشغال کرده است.
این کارشناس حقوق بینالملل در مصاحبه با رادیو گفتگو جنگ دوم قرهباغ در سال ۲۰۲۰ را یک پروژه دانست و تصریح کرد: در قالب این پروژه و به بهانه آزادسازی اراضی جمهوری اسلامی آذربایجان یک فتنه ژئوپلیتیکی بزرگی توسط انگلستان در پشتصحنه و با محوریت ناتو و در روی صحنه توسط رژیم صهیونیستی، ترکیه و جمهوری آذربایجان شکل گرفت. در حقیقت قرهباغ یک بهانه محسوب میشد و کمااینکه قرهباغ هم اینک نیز آزاد نشده است و این منطقه در اختیار جمهوری خودخوانده قرهباغ با حضور صلحبانان روسیه است.
وی اشاره کرد: جمهوری آذربایجان اولویت خود را از قرهباغ خارج کرده است و دنبال تغییرات گسترده ژئوپلیتیکی در منطقه است که این تغییرات در واقع دالان «تورانی ناتو» محسوب میشود؛ زیرا پشت این فتنه، امیال و اغراض انگلستان و ناتو قرار دارد. آنها در تلاش هستند از طریق آذربایجان، یک دالان یا کریدوری را از ترکیه بهصورت مستقیم به نخجوان و با نقض تمامیت ارضی جمهوری ارمنستان و از آنجا به خزر، آسیای مرکزی و مرزهای چین ایجاد کنند.
پژوهشگر اوراسیا در خصوص تورانی نامیدن دالان ناتو توضیح داد و گفت: این دالان از منظر ترویج تورانیسم و پانترکیسم در منطقه، شبیه اقداماتی است که انگلستان در قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ در منطقه آسیای مرکزی با ترویج مباحثی مانند ترکستان شرقی و غربی انجام میداد. درواقع انگلستان یک سابقه ۱۵۰ساله در منطقه از منظر تحریک قومگرایی با محوریت پانترکیسم دارد. انگلستان در سال ۱۹۳۸ در مناطق اویغور نشین چین، موضوع ترکستان شرقی را مطرح کرد و تئوریسینهای پانتورانیسم عموماً افراد یهودی انگلیسی بودند.
کاظمی در مصاحبه با رادیو گفتگو از هدف کلان در فتنه ژئوپلیتیکی در منطقه گفت و اشاره کرد: ایجاد کانون ناامنی علیه ایران، روسیه و چین هدف اصلی است. هدفگذاری دالان تورانی ناتو فقط مختص ایران نیست و برای چین و روسیه نیز برنامهریزی شده است.
وی افزود: ناتو و به طور ویژه انگلستان معتقد است برای ضربهزدن به ایران، چین و روسیه و جلوگیری از همکاری سه کشور، بهترین و مستعدترین منطقه آسیای مرکزی و قفقاز است. این منطقه شبیه یک دالانی است که توسط سه کشور چین، روسیه و ایران محاصره شده است. هیچ جغرافیای دیگری وجود ندارد که با این سه کشور همسایه باشند.
این کارشناس حقوق بینالملل از چهار کارکرد دالان تورانی ناتو گفت و اظهار کرد: این چهار کارکرد شامل حوزههای انرژی، ترانزیت، قومگرایی و گسترش ناتو میشود و قرار است در این چهار حوزه، معادلات منطقه تغییر پیدا کند.
در ادامه شیوا علیزاده در مصاحبه با رادیو گفتگو با اشاره این موضوع که ایران در میان کشورهای منطقه تنها کشوری است که روز استقلال ندارد، گفت: آخرین کشورهایی که استقلال پیدا کردند کشورهای جدا شده از شوروی هستند.
وی با بیان اینکه جمهوریهای حاضر در قفقاز محصول مرز بندیهای شوروی هستند، اظهار کرد: این کشورها بهصورت بالقوه درگیریهای قومی زیادی دارند؛ زیرا مرزبندیها به گونه بوده است که بهجای آنکه با روسیه درگیر شوند، با خودشان دچار اختلاف شوند و برای حل آن به مسکو مراجعه کنند.
عضو هیئتعلمی گروه مطالعات منطقه دانشکده حقوق بیان کرد: قفقاز جنوبی به دلیل موقعیت جغرافیایی شاهد بیشترین بحرانهای قومی بوده است که در طول سه دهه گذشته منجر به جنگ شده است.
وی جذابیتهای ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی را باعث وجود درگیریها و نزاعهای گسترده دانست و یادآور شد: در سال ۱۹۱۷ که امپراطوری روسیه تزاری فرو میپاشد، انگلیسیها، آلمانیها و ترکها در قفقاز جنوبی فعال میشوند. آن زمان چاههای نفت باکو جذابیت زیادی داشتند و تا پایان قرن ۱۹ نیمی از نفت جهان را باکو تولید میکند.
علیزاده در مصاحبه با رادیو گفتگو از نقش قدرتهای فرا منطقه در قفقاز جنوبی گفت و اظهار کرد: در این منطقه شاهد فعالیت و نقش انگلیسیها در طول تاریخ بودهایم. در گذشته نیز ترکهای جوان فعالیت داشتند؛ ترکهای جوان پیرو ایدئولوژی بودند که یهودیان روسیه تزاری آن را ساخته بودند که به آن پان تورانیسم میگویند.
وی اشاره کرد: در سال ۱۹۷ که جمهوریهای قفقاز جنوبی تأسیس شدند یک مسیر ضدایرانی در هویت ملی آنها وجود دارد. در هرکدام از این کشورها که اشتراکات بیشتر باشد، ضدیت با ایران نیز بیشتر است و بیشترین اشتراکات نیز در جمهوری آذربایجان است؛ زیرا از نظر فرهنگی، مذهبی، زبانی و تاریخی مشترکات زیادی داریم.
منبع: فردا
کلیدواژه: انگلیس ایران فتنه قفقاز ناتو مصاحبه با رادیو گفتگو جمهوری اسلامی ایران آذربایجان و ارمنستان جمهوری آذربایجان تمامیت ارضی قفقاز جنوبی بین الملل قره باغ
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.fardanews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «فردا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۱۲۳۹۶۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آیا ارمنستان توان خروج از پیمان امنیت جمعی روسیه را دارد؟
در حالی که پاشینیان قلباً دوست دارد ارمنستان را به سمت اروپا هدایت کند، اما بهنظر واقعیتهای میدانی را درک میکند که هیچ مکانیسم آسانی برای خروج ارمنستان از پیمان امنیت جمعی یا اتحادیه اقتصادی اوراسیا وجود ندارد. - اخبار بین الملل -
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، مطمئناً در واشنگتن و بروکسل از جهتگیری ارمنستان به سمت غرب بسیار خشنود هستند و این امر شدیداً مورد استقبال آنان قرار گرفته است.
ارمنستان در 26 دسامبر 2023 در نشست سران کشورهای مستقل مشترک المنافع و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در مسکو شرکت کرد و ریاست این اتحادیه اقتصادی را برای سال 2024 برعهده گرفت. هرچند به دلیل پیوستن به دیوان کیفری بینالمللی و لازم الاجرا بودن حکم دستگیری ولادیمیر پوتین ایروان نمیتواند میزبان نشستهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا باشد.
اما سرخوشی غربیها درخصوص ارمنستان غربی شده به نظر خیلی زودرس باشد. برای رسیدن به غرب، ارمنستان ابتدا باید راه طولانی گسستن از پیوندهای خود با روسیه را بپیماید و به نظر میرسد تنها راه امکانپذیری این امر «شکست نظامی روسیه در اوکراین» باشد. زیرا همانطور که در حمله روسیه به گرجستان در سال 2008 و اوکراین در سال گذشته شاهد بودیم، کرملین حاضر به قبول «برگزیت» کشورها از حوزه نفوذ اوراسیای خود نیست.
تاریخ و جغرافیا، سیاست خارجی و جهتگیری ژئوپلیتیک یک کشور را محدود میکند و ارمنستانی که در قفقاز جنوبی در همسایگی جمهوری آذربایجان و ترکیه دو دشمن دیرینه خود قرار گرفته و هیچ مرز مشترکی با متحد سنتی خود روسیه ندارد، شاید بیشترین تاثیرپذیری را از مولفههای ذکر شده بگیرد.
اما با این وجود ارمنستان از زمان استقلال خود پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در تمام سیاستهای اعلامی و اعمالی با روسیه همسو بوده و در مدار این کشور قرار گرفته است.
در ماه مه 1992، با پایان یافتن جنگ اول قرهباغ که پیروزی ارامنه و اشغال یکپنجم خاک آذربایجان انجامید، ارمنستان، روسیه و چهار کشور آسیای مرکزی، معاهده تاشکند را که یک معاهده امنیتی بود امضا کردند. یک سال بعد گرجستان، آذربایجان و ازبکستان نیز به جمع امضا کنندگان این پیمان پیوستند، اما در سال 1999 مشارکت خود در این معاهده را تمدید نکردند، در عوض تصمیم گرفتند با اوکراین و مولداوی در گروه طرفدار غرب همسو شوند.
یک دهه بعد، 6 عضو اصلی معاهده تاشکند که به پیمان امنیت جمعی تبدیل شده بود، پیوستند. اگرچه روسیه این معاهده را به عنوان پاسخ اوراسیا به پیمان آتلانتیک شمالی یا همان ناتو معرفی کرد، اما این پیمان در جواب تحرکات بیشمار غرب در گسترش خود به سمت شرق هیچ تحرکی نداشت و ثابت ماند.
اعضای پیمان امنیت جمعی به دلایل کاملاً متفاوتی به آن پیوستند. بلاروس یک کشور اقماری روسیه است و مانند مسکو دیدگاهی ضد غربی دارد. چهار کشور آسیای مرکزی از سوی همسایگان خود احساس خطر نمیکنند اما برای دفاع از رژیمهای خود به سازمان پیمان امنیت جمعی چشم دوختهاند. ارمنستان نیز برای مقابله با ترکیه و آذربایجان با روسیه و ایران شراکت امنیتی ایجاد کرد.
سیاستهای امنیتی متمایل به روسیه در ارمنستان با روابط نظامی و پیمانهای دوجانبه با مسکو که در آگوست 1992 و مارس 1995 امضا شد، عمق بیشتری پیدا کرد. پس از این قراردادها روسیه دارای دو پایگاه نظامی در گیومری و فرودگاه ایروان شد. افسران ارمنی در آکادمیهای نظامی روسیه آموزش میبینند و بیشتر تجهیزات نظامی ارمنستان روسی است.
پیش از حمله روسیه به اوکراین، شایعه شده بود که برنامههایی برای گسترش تعداد پایگاههای روسیه در ارمنستان وجود دارد. در فوریه 2021، وزیر دفاع ارمنستان، «واغارشاک هاروتیونیان»، احتمال استقرار مجدد برخی از تشکیلات نظامی پایگاه [102] روسیه در بخش شرقی ارمنستان یعنی منطقه واردنیس در جنوب شرقی دریاچه سوان هممرز با آذربایجان را مطرح کرد.
در آگوست 2010، سرژ سرکیسیان، رئیس جمهور ارمنستان و دیمیتری مدودف، رئیس جمهور روسیه، توافقنامهای را امضا کردند که بر اساس آن حضور پایگاههای نظامی روسیه تا سال 2044 در ارمنستان تمدید میشود.
باید به این نکته اشاره کرد که «سرژ سرکیسیان» و «رابرت کوچاریان» رئیس جمهور و نخست وزیر سابق ارمنستان که در فرهنگ سیاسی این کشور به آنان لقب «طایفه قرهباغ» داده شده، در جهتگیری سیاست خارجی خود کاملاً طرفدار روسیه هستند.
از همینروی در دوران تسلط طایفه قرهباغ بر ساختار سیاسی ایروان، حضور نظامی روسیه در ارمنستان حتی عمیقتر هم شد. مرزهای ارمنستان منحصراً توسط نیروهای گارد مرزی روسیه بر اساس معاهده ای که در سپتامبر 1992 امضا شد، کنترل میشود.
نیروهای گارد مرزی روسیه در گیومری، آرماویر، آرتاشات، مغری و در فرودگاه زوارتنوتس مستقر هستند. البته از هفته قبل تنها حضور نیروهای گارد مرزی روسیه در فرودگاه ایروان به حالت تعلیق درآمده است.
نیروهای گارد مرزی روسیه تحت کنترل سرویس امنیت فدرال روسیه هستند که مسئولیت امنیت داخلی روسیه را برعهده دارد. اما این نیرو همچنان ماموریت نظارت و حفظ امنیت کل اتحاد جماهیر شوروی سابق را برعهده دارد.
پس از آتشبس پس از جنگ دوم قره باغ در سال 2020، روسیه حضور نیروهای گارد مرزی را به پنج نقطه در ارمنستان گسترش داد، از جمله دو نقطه در مرز با نخجوان، دو نقطه در مرز با ایران و یکی در روستای تِغ.
کنترل نظامی روسیه بر ارمنستان از این هم فراتر می رود. در سال 2016، ارمنستان توافقنامهای را با روسیه برای ایجاد یک سیستم دفاع هوایی مشترک که شامل تمام قابلیت های نیروی هوایی روسیه از جمله شناسایی و مراقبت، جت های جنگنده و هواپیماهای بمب افکن است، تصویب کرد.
در حوزه اقتصادی، روسیه کنترل خود را بر ارمنستان در طول سه دهه گذشته گسترش داده است. بخش نفت و گاز و انرژی هستهای ارمنستان تحت کنترل روسیه است. تقریباً نیروی کار ارمنی که در نقاط مختلف روسیه مشغول به کار است با نیروی کار فعال در این کشور برابری میکند و مقدار پولی که به خانه ارسال میکنند اهمیت بسیار بالایی در اقتصاد ارمنستان دارد.
در مقابل اتحادیه اروپا ارمنستان را در کنار پنج جمهوری دیگر شوروی در برنامه شراکت شرقی یا همکاری شرقی که در سال 2010 رونمایی شد، گنجاند.
کرملین مشارکت شرقی را تهدیدی برای حوزه نفوذ خود در اوراسیا میدانست و ایجاد اتحادیه گمرکی کشورهای مستقل مشترک المنافع را به عنوان پاسخی به این اقدام اروپا در نظر گرفت.
پوتین پس از بازگشت به عنوان رئیس جمهور روسیه در سال 2012، اوکراین و ارمنستان را تحت فشار قرار داد تا موافقت نامههای مرتبط با اتحادیه اروپا را امضا نکنند. در همین ارتباط در سال 2013، اوکراینیها علیه خروج رئیس جمهور ویکتور یانوکوویچ از توافقنامه شراکت شرقی شورش کردند در حالی که ارامنه تصمیم رئیس جمهور سرکیسیان را برای انجام این کار پذیرفتند و این کشور به اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیوست.
نیکول پاشینیان در سال 2018 به دنبال یک شورش مردمی یا انقلاب رنگی علیه فساد و اقدامات غیردموکراتیک انجام شده توسط «طایفه قره باغ» که از اوایل دهه 1990 بر سیاست ارمنستان مسلط بود، به قدرت رسید.
پاشینیان هیچ علاقهای به سازمان پیمان امنیت جمعی ندارد و دلیل آن را عدم کارایی این پیمان در جنگ دوم قرهباغ در سال 2020 میداند.
از سوی دیگر روسها به درستی مدعی هستند که هیچ اقدام نظامی در خاک ارمنستان صورت نگرفته است و به همین دلیل سازمان پیمان امنیت جمعی نیز مداخله نکرده، زیرا جنگ در سرزمینی صورت گرفته که در سطح بین المللی به عنوان سرزمینهای آذربایجان شناخته میشود. پاشینیان همچنین نیروهای حافظ صلح روسیه را به دلیل عدم مداخله در طرفداری از ارمنستان در جریان باز پسگیری عملیات کوتاه مدت آذربایجان در قره باغ در اواسط سال 2023 محکوم کرد.
در ادامه روند جدایی پاشینیان، اجلاس اخیر سازمان پیمان امنیت جمعی را تحریم کرده و این امر نشان دهنده انفعال عملی ایروان در ساختارهای این پیمان است.
با این وجود، علیرغم انتقاد نخستوزیر، مقامات دولتی ارمنستان به صراحت میگویند که هیچ برنامهای برای خروج از پیمان امنیت جمعی یا بستن پایگاههای نظامی روسیه در گیومری وجود ندارد. تنها تفاوت قابل تشخیص میان اظهارات سران ارمنی، علاقه این کشور به ایجاد تعادل در کشورهایی است که با آنها همکاری نظامی انجام میدهد. کشورهایی مانند ایران، ایالات متحده و یا برخی کشورهای اروپایی.
از سوی دیگر پاشینیان و دیگر مقامات ارمنستان هرگز مسئله خروج از اتحادیه اقتصادی اوراسیا را مطرح نکرده اند. در سال 2016، بریتانیا با استفاده از ماده 50 معاهده اتحادیه اروپا، همه پرسی برگزیت برگزار کرد، اما منشور اتحادیه اقتصادی اوراسیا چنین مکانیزمی را در دل خود ندارد و کشورها فقط میتوانند در یک اتحادیه گمرکی باشند.
در سال 2014، اوکراین توافقنامههای مشارکت شرقی را امضا کرد و بخشی از اتحادیه گمرکی اتحادیه اروپا شد. ارمنستان تا زمانی که از منطقه گمرکی اتحادیه اقتصادی اوراسیا که در ژانویه 2015 به آن ملحق شد را ترک نکند، نمیتواند مجدداً به مسیر امضای توافقنامههای اروپایی بپیوندد.
در حالی که پاشینیان قلباً دوست دارد ارمنستان را به سمت اروپا هدایت کند، اما بهنظر واقعیتهای میدانی را درک میکند که هیچ مکانیسم آسانی برای خروج ارمنستان از پیمان امنیت جمعی یا اتحادیه اقتصادی اوراسیا وجود ندارد؛ حتی اگر کرملین این گام را بپذیرد که البته بسیار بعید و غیرقابل باور است. همچنین مشخص نیست اگر ارمنستان به طور یکجانبه پایگاههای نظامی روسیه را تعطیل کند، پاسخ کرملین چه خواهد بود.
از قضا، بهترین شانس ارمنستان برای حرکت به سمت غرب زمانی میتواند اتفاق بیفتد که مسکو به لحاظ نظامی از اوکراین شکست بخورد. همانطور که تاریخ روسیه در اواسط قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم نشان داده است، رهبران روسیه به طور سنتی از آشفتگی داخلی ناشی از شکست های نظامی جان سالم به در نبردهاند که البته آن هم با توجه به واقعیتهای میدانی جبهههای جنگ کمی بعید است.
نویسنده : مهدی سیف تبریزی پژوهشگر حوزه روسیه و قفقاز
انتهای پیام/